కేంద్ర ఆర్థిక మంత్రి నిర్మలా సీతారామన్ 2024-25 పూర్తి బడ్జెట్‌ను జూలై చివరి వారంలో సమర్పించనున్నారు. ఆర్థిక మంత్రి ప్రవేశపెట్టిన ఆరో పూర్తి బడ్జెట్ ఇది. మధ్యంతర బడ్జెట్‌తో కలిపి ఇది ఏడో బడ్జెట్. నరేంద్ర మోదీ ప్రభుత్వం వరుసగా మూడోసారి అధికారంలోకి వచ్చిన తర్వాత ప్రభుత్వం ప్రవేశపెడుతున్న తొలి పూర్తిస్థాయి బడ్జెట్ ఇదే. ద్రవ్యోల్బణం, ద్రవ్యలోటు, మూలధన వ్యయం, రెవెన్యూ రసీదు, మూలధన రసీదు, ఎన్ పీఏ తదితర అంశాలను బడ్జెట్ ప్రసంగం సందర్భంగా ఆర్థిక మంత్రి ప్రసంగంలో ప్రస్తావిస్తారు. ఆర్థిక మంత్రి బడ్జెట్ ప్రసంగంలోని అంశాలను అర్థం చేసుకోవడానికి ఈ కీలక నిబంధనలను అర్థం చేసుకోవడం ముఖ్యం. ఈ పదాలకు అర్థం తెలుసుకుందాం.
వార్షిక ఆర్థిక ప్రకటన- వార్షిక ఆర్థిక ప్రకటన (AFS)
వచ్చే ఆర్థిక సంవత్సరానికి సమర్పించే వార్షిక బడ్జెట్‌ను వార్షిక ఆర్థిక ప్రకటన (AFS) అని కూడా అంటారు. వచ్చే ఆర్థిక సంవత్సరానికి ఆదాయ, వ్యయాల అంచనాలతో పాటు పార్లమెంట్‌లో సమర్పించారు. రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్ 112 ప్రకారం, ప్రతి సంవత్సరం ఏప్రిల్ 1 నుండి మార్చి 31 వరకు ఆర్థిక సంవత్సరానికి సంబంధించిన వార్షిక ఆర్థిక నివేదికను పార్లమెంటు మొదట ఆమోదించాలి. ఇది ప్రతి సంవత్సరం ఫిబ్రవరి 1వ తేదీన పార్లమెంటులో ప్రవేశపెట్టబడుతుంది. ఎన్నికల కారణంగా ఆ తేదీన మధ్యంతర బడ్జెట్‌ను ప్రవేశపెడితే, కొత్త ప్రభుత్వం పార్లమెంటులో పూర్తి బడ్జెట్‌ను సమర్పించాల్సి ఉంటుంది.
ఆర్థిక సర్వే
ఆర్థిక మంత్రిత్వ శాఖ యొక్క ప్రధాన పత్రం ఆర్థిక సర్వే. ఇది ప్రతి సంవత్సరం కేంద్ర బడ్జెట్‌కు ముందు సమర్పించబడుతుంది. ఆర్థిక సర్వే గత ఆర్థిక సంవత్సరంలో భారత ఆర్థిక వ్యవస్థ గురించి సవివరమైన సమాచారాన్ని అందిస్తుంది. ఆర్థిక సర్వే ప్రస్తుత ఆర్థిక స్థితి మరియు ఆర్థిక దృక్పథాన్ని వెల్లడిస్తుంది. చీఫ్ ఎకనామిక్ అడ్వైజర్ నేతృత్వంలోని బృందం ఈ ఆర్థిక సర్వే పత్రాన్ని సిద్ధం చేస్తుంది. కేంద్ర బడ్జెట్ సమర్పణకు ఒక రోజు ముందు పార్లమెంట్ ఉభయ సభల్లో ఈ పత్రాన్ని ప్రవేశపెట్టారు. మొదటి ఆర్థిక సర్వే 1950-51లో సమర్పించబడింది. 1964 వరకు దీనిని కేంద్ర బడ్జెట్‌లోనే చేర్చారు.
ద్రవ్యోల్బణం
ద్రవ్యోల్బణం రేటు సాధారణంగా శాతాలలో వ్యక్తీకరించబడుతుంది. అంతర్గత లేదా బాహ్య ఆర్థిక కారణాల వల్ల నిత్యావసర వస్తువుల ధరలు కొంత వ్యవధిలో పెరిగినప్పుడు, దానిని ద్రవ్యోల్బణం అంటారు. ద్రవ్యోల్బణం పెరుగుదల దేశం యొక్క కరెన్సీ యొక్క కొనుగోలు శక్తిలో తగ్గుదలని సూచిస్తుంది. ద్రవ్యోల్బణాన్ని కట్టడి చేసేందుకు ఆర్‌బీఐ కీలక వడ్డీ రేట్లను సవరిస్తూనే ఉంది. బడ్జెట్ ప్రసంగంలో ఆర్థిక మంత్రి ఈ అంశాన్ని ప్రస్తావించారు. ద్రవ్యోల్బణం పరిస్థితి ఎలా ఉంటుందో వారు సూచించవచ్చు.
సెస్
సెస్ అనేది నిర్దిష్ట ప్రయోజనాల కోసం ప్రభుత్వం విధించే అదనపు పన్ను. సెస్ ద్వారా వచ్చే ఆదాయం కన్సాలిడేటెడ్ ఫండ్ ఆఫ్ ఇండియాలో జమ చేయబడుతుంది. దేశంలోని కొన్ని రకాల సెస్‌లలో ఎడ్యుకేషన్ సెస్, సెకండరీ, హయ్యర్ ఎడ్యుకేషన్ సెస్, అగ్రికల్చరల్ వెల్ఫేర్ సెస్, స్వచ్ఛ భారత్ సెస్ ఉన్నాయి.
అదనపు గ్రాంట్ – అదనపు మంజూరు
అదనపు గ్రాంట్ లేదా అదనపు ఫండ్ అనేది అదనపు వ్యయ డిమాండ్లను తీర్చడానికి పార్లమెంటు ఆమోదించిన నిధి. బడ్జెట్ కేటాయింపులు ప్రభుత్వ వ్యయ డిమాండ్లను తీర్చడంలో విఫలమైనప్పుడు, అదనపు బడ్జెట్ కోసం ఒక అంచనాను పార్లమెంటులో ప్రవేశపెట్టారు. అదనపు గ్రాంట్లు ప్రతి ఆర్థిక సంవత్సరం చివరిలో పార్లమెంటు ఆమోదం పొందుతాయి.
పెట్టుబడుల ఉపసంహరణ – మూలధన ఉపసంహరణ
డిజిన్వెస్ట్‌మెంట్ అనేది కేంద్ర ప్రభుత్వం PSUలో తన వాటాను పూర్తిగా లేదా పాక్షికంగా విక్రయించే ప్రక్రియ. ప్రస్తుతం ప్రభుత్వరంగ సంస్థలు మంచి లాభాలను ఆర్జిస్తున్నందున ఈ బడ్జెట్‌లో మూలధన ఉపసంహరణ ప్రతిపాదన చేయడం అనుమానమే.
సర్‌ఛార్జ్- అదనపు ఛార్జీ
సర్‌ఛార్జ్ అనేది నిర్ణీత ధర కంటే ఎక్కువ మరియు అంతకంటే ఎక్కువ వస్తువు లేదా సేవ కోసం అదనపు ఛార్జీ. ఇది సాధారణంగా సమాజంలో సమానత్వం తీసుకురావాలనే ఉద్దేశ్యంతో ధనవంతులచే సేకరిస్తారు.
కస్టమ్స్ డ్యూటీ – దిగుమతి సుంకం
కస్టమ్స్ డ్యూటీ అనేది కొన్ని వస్తువులను ఇతర దేశాల నుండి దిగుమతి/ఎగుమతి చేసినప్పుడు విధించే ఒక రకమైన పన్ను. ఈ దిగుమతి సుంకం భారం అంతిమంగా వినియోగదారుడిపైనే మోపబడుతుంది. కస్టమ్స్ సుంకం వస్తువులు మరియు సేవల పన్ను (జిఎస్‌టి) పరిధికి వెలుపల ఉన్నందున, ప్రభుత్వం తన బడ్జెట్‌లో దీనికి మార్పులను ప్రకటించే అవకాశం ఉంది. బడ్జెట్‌లో కీలకమైన కస్టమ్స్ డ్యూటీపై కేంద్ర ప్రభుత్వ నిర్ణయం కోసం పలు రంగాలు ఆసక్తిగా ఎదురుచూస్తున్నాయి.
GST- వస్తువులు మరియు సేవల పన్ను
వస్తు సేవల పన్ను (జీఎస్‌టీ)లో ఎలాంటి మార్పులూ బడ్జెట్‌లో ప్రకటించబడవు. GST స్లాబ్‌లలో మార్పులను GST కౌన్సిల్ నిర్ణయిస్తుంది. ఆర్థిక మంత్రి నిర్మలా సీతారామన్ తన బడ్జెట్ ప్రసంగంలో జీఎస్టీని ప్రస్తావించినప్పటికీ, ఆమె అందులో ఎలాంటి మార్పులు చేయడం లేదు.
రెవెన్యూ లోటు – ఆదాయ లోటు
ఆదాయం మరియు వ్యయాల మధ్య అంతరాన్ని సూచిస్తుంది. ప్రభుత్వం తన సాధారణ ఆదాయం కంటే ఎక్కువ ఖర్చు చేస్తుందా లేదా అనేదానికి ఇది సూచిక.
రెవెన్యూ మిగులు- రెవెన్యూ మిగులు
ఇది రెవెన్యూ లోటుకు వ్యతిరేకం. ఆదాయం ఖర్చు కంటే ఎక్కువగా ఉంటే ఆ పరిస్థితిని రెవెన్యూ మిగులు అంటారు.
కరెంట్ అకౌంట్ డెఫిసిట్- కరెంట్ అకౌంట్ లోటు
కరెంట్ అకౌంట్ డెఫిసిట్ (CAD) అనేది దేశం యొక్క వాణిజ్య టర్నోవర్ యొక్క కొలమానం. దిగుమతి చేసుకున్న వస్తువులు మరియు సేవల విలువ ఎగుమతుల విలువ కంటే ఎక్కువగా ఉన్నప్పుడు కరెంట్ ఖాతా లోటు ఏర్పడుతుంది.
యూనియన్ బడ్జెట్ – యూనియన్ బడ్జెట్
కేంద్ర బడ్జెట్ అనేది రాబోయే ఆర్థిక సంవత్సరానికి దేశ ఆదాయ మరియు వ్యయాల అంచనాలను వివరించే పత్రం. కేంద్ర బడ్జెట్‌ను దేశ ఆర్థిక ప్రణాళికగా పరిగణిస్తారు. ప్రభుత్వం యొక్క వివిధ పథకాలు మరియు శాఖలకు కొంత మొత్తం నిర్ణయించబడుతుంది మరియు కేటాయించబడుతుంది. కేంద్ర బడ్జెట్ 2024ను ఆర్థిక మంత్రి నిర్మలా సీతారామన్ జూలై 22న సమర్పించనున్నారు.
